Ông Putin bay khoảng 7.000km, qua 11 múi giờ, đến Alaska dự hội nghị thượng đỉnh với ông Trump. Hãng thông tấn TASS của Nga đưa tin.
Nga và Mỹ là hàng xóm. Cựu ứng cử viên Phó tổng thống Hoa Kỳ Sarah Palin – một phụ nữ xinh đẹp, từng là là thống đốc của tiểu bang Alaska – đã bị chế giễu khi báo chí đưa tin bà nói rằng “Bạn có thể nhìn thấy nước Nga từ cửa nhà tôi”. Thực ra truyền thông đã bóp méo câu nói này. Điều bà đã thực sự nói là, “Bạn có thể nhìn thấy nước Nga từ dải đất này của Alaska, từ một hòn đảo tại Alaska”. Bà đã nói đúng. Một hòn đảo Nga trong eo biển Bering cách một hòn đảo của Hoa Kỳ, đảo Little Diomede, chỉ có hai dặm rưỡi – khoảng 4km, và có thể quan sát bằng mắt thường. Ký giả Tim Marshall kể câu chuyện này trong cuốn “Những tù nhân của địa lý” nổi tiếng của ông.
Hai nước chỉ cách nhau bởi eo biển Bering nhưng ông Putin phải bay 7.000km để tới Alaska chỉ đơn giản vì nước Nga quá rộng lớn. Với hơn 17 triệu km2, Nga là quốc gia có diện tích lớn nhất thế giới, với lịch sử mở rộng được cho là bắt đầu từ thế kỷ thứ 9, và đến tận thập niên thứ 3 của thế kỷ 21 này thì họ vẫn “mở rộng” theo cách mà thế giới có nhiều cách nhìn rất khác nhau. Và đây cũng là con đường dẫn đến hội nghị thượng đỉnh Alaska.
Ông Putin là tổng thống Nga đầu tiên đến Alaska, và sẽ có cuộc gặp lần thứ 7 với ông Trump. Ông Trump và ông Putin đã gặp nhau 6 lần trong nhiệm kỳ đầu tiên của nhà lãnh đạo Hoa Kỳ. Có lẽ trong số các nguyên thủ trên thế giới hiện nay, Tổng thống Nga Putin là nguyên thủ có nhiều kinh nghiệm hội đàm với các tổng thống Mỹ nhất. Cuộc gặp đầu tiên của ông Putin – trên tư cách tổng thống Nga, với một nhà lãnh đạo Hoa Kỳ là với Tổng thống Bill Clinton, khi ông Bill Clinton đến Moscow để hội đàm vào tháng 6/2000.
Trở lại với Alaska, đây từng là vùng đất của người Nga. Ngược dòng lịch sử, những người bản địa đã sinh sống ở Alaska hàng ngàn năm trước khi người châu Âu đầu tiên đặt chân đến. Người Nga tuyên bố chủ quyền đối với khu vực Bắc Mỹ này bằng quyền khám phá vào năm 1741. Trong thời gian họ nắm giữ “Russian America”, khu vực này chỉ là một tiền đồn cho những người săn bắn và buôn bán lông thú.
Sau chiến tranh Crimea – cuộc xung đột quân sự lớn giữa đế quốc Nga và một liên minh bao gồm đế quốc Ottoman, Pháp, Anh và vương quốc Sardinia, diễn ra trong giai đoạn 1853 –1856, ngân khố Nga bị căng thẳng. Vùng đất Alaska xa xôi và lạnh giá trở thành gánh nặng tài chính & quản trị trong mắt giới cầm quyền Nga: nguồn lợi động vật biển trở nên khó khai thác, dân cư rất ít, trong khi chi phí tiếp tế và bảo vệ cao… Đặc biệt là rủi ro chiến lược, nước Nga lo lắng nếu xung đột với Anh tái diễn, quân Anh tại Canada có thể chiếm Alaska; vì vậy Nga muốn bán vùng đất này cho một nước không phải Anh/Canada, tức là Hoa Kỳ. Việc bán Alaska giúp Nga thu về một khoản tiền và tập trung nguồn lực để phát triển các vùng lãnh thổ khác, đặc biệt là ở vùng Viễn Đông.
Năm 1867, Nga hoàng Alexander II đã quyết định bán Alaska cho Hoa Kỳ với giá 7,2 triệu USD, một con số được coi là vô cùng rẻ mạt so với giá trị thực của vùng đất này sau này. Nhưng ban đầu người Mỹ chưa nhận ra món hời ngay. Việc mua Alaska từng vấp phải sự chỉ trích và bị gọi là “sự điên rồ của Seward” (ám chỉ Ngoại trưởng Mỹ William H. Seward, người đàm phán thương vụ). Tuy nhiên, những phát hiện về vàng và sau này là dầu mỏ, đặc biệt là vị trí địa chiến lược đã chứng minh đây là một trong những thương vụ mua bán lãnh thổ thành công nhất trong lịch sử Hoa Kỳ.
Lục địa Hoa Kỳ ít chú ý đến vùng đất mới cho đến khi làn sóng người tìm vàng đổ về. Vào năm 1959, Alaska được nâng cấp hành chính, trở thành một tiểu bang mới và là tiểu bang lớn nhất của Mỹ. Trong Thế chiến II, vị trí của Alaska trên tuyến đường vành đai lớn từ Hoa Kỳ đến châu Á đã khẳng định tầm quan trọng về mặt quân sự của nó.
Căn cứ quân sự Elmendorf-Richardson ở thành phố Anchorage thuộc tiểu bang Alaska, nơi diễn ra hội nghị thượng đỉnh, là nơi chôn cất 9 phi công, 2 quân nhân và 2 thường dân Liên Xô. Những người này đã hy sinh trong giai đoạn 1942 – 1945 khi tham gia chuyển giao máy bay từ Hoa Kỳ sang Liên Xô theo chương trình cho vay – cho thuê (Lend-Lease).
Chương trình Lend-Lease là một trong những chính sách then chốt của Hoa Kỳ trong Thế chiến II, qua đó Mỹ cung cấp vũ khí, thực phẩm và vật tư chiến tranh cho các quốc gia Đồng minh, ban đầu là Anh, về sau mở rộng bao gồm cả Liên Xô. Chương trình này cho phép các nước nhận viện trợ mà không cần trả tiền ngay, thay vào đó là “vay” hoặc “thuê” và sẽ hoàn trả sau chiến tranh. Trong đó, việc vận chuyển máy bay cho Liên Xô là một nỗ lực hậu cần khổng lồ và cực kỳ quan trọng đối với mặt trận phía Đông trong Thế chiến II.
Địa điểm diễn ra hội nghị thượng đỉnh Nga – Mỹ vì vậy không chỉ là một cầu nối giữa hai nước về vị trí địa lý mà còn mang trong nó nhiều ý nghĩa lịch sử. Tình cờ, thứ Sáu ngày 15/8 cách đây 80 năm là ngày đánh dấu Thế chiến II kết thúc, khi Nhật hoàng Hirohito tuyên bố đầu hàng.
Sau 80 năm, dù không còn chiến tranh tàn sát và hủy diệt như Thế chiến II, nhưng thế giới chưa im tiếng súng.
Hai nhà lãnh đạo Nga – Mỹ sẽ gặp nhau vào buổi sáng lúc 11h30 giờ địa phương (2h30 sáng 16/8 giờ Việt Nam). Mọi ánh mắt đang đổ dồn về Alaska.
Võ Văn Thành
