“Công việc của tôi là một cơn ác mộng kiểu Kafka,” một người bạn trẻ nói với tôi. Tôi hiểu rằng anh ấy đang ám chỉ đến tiểu thuyết siêu thực nổi tiếng năm 1915 của Franz Kafka, Hóa Thân (The Metamorphosis), trong đó nhân vật chính, Gregor Samsa, bị mắc kẹt trong cuộc sống của một nhân viên bán hàng lưu động mà anh ta cảm thấy nhàm chán và vô nghĩa. “Ngày qua ngày—lang thang trên đường,” Gregor ngẫm nghĩ. “Tôi phải chịu đựng nỗi khổ sở khi đi lại, lo lắng về việc chuyển tàu, ăn những bữa ăn tồi tệ vào bất kỳ lúc nào, liên tục gặp những gương mặt mới, không có mối quan hệ nào lâu dài hay thân thiết hơn.” Cuộc sống của anh ta dường như chẳng có ý nghĩa gì hơn so với một con gián, loài côn trùng chạy đi chạy lại một cách vô thức và cuối cùng chết trong sự lãng quên hoàn toàn. Và đây chính là nơi tài năng siêu thực của tác giả xuất hiện: Gregor thực sự biến thành một con bọ khổng lồ (thường được minh họa trong các phiên bản hình ảnh như một con gián).
Tôi cho rằng người bạn của mình đang đưa ra một sự so sánh mang tính ẩn dụ—và không nghĩ rằng cần phải kiểm tra xem liệu anh ấy có thật sự gặp phải số phận giống Gregor hay không. Thay vào đó, tôi nhận định rằng anh ấy cần thay đổi tình huống hiện tại của mình và đưa ra một số lời khuyên dựa trên khoa học xã hội về cách tốt nhất để tham gia thị trường việc làm. Có lẽ trong cuộc đời đi làm của bạn, bạn có thể đồng cảm với cảm giác xa lạ và bất lực của người bạn tôi. Hoặc có lẽ bạn chỉ đơn giản muốn kiếm được nhiều tiền hơn. Dù là lý do nào, bạn không hề đơn độc: Vào bất kỳ thời điểm nào, một bộ phận đáng kể người lao động Mỹ đều đang tìm kiếm một công việc tốt hơn.
Dù vậy, bạn có thể ngần ngại nhảy việc trong một môi trường kinh tế đầy bất ổn, vì lo lắng liệu sự thay đổi có làm mọi thứ tốt hơn hay tệ hơn. Vì vậy, hãy để tôi chia sẻ lời khuyên mà tôi đã đưa ra cho người bạn của mình, như một cách giúp bạn xây dựng kế hoạch tìm kiếm một công việc phù hợp hơn bằng cách hiểu rõ những nỗi sợ hãi của mình và đối mặt với chúng một cách hợp lý.
Đối với hầu hết mọi người, thay đổi công việc là một nguyên nhân gây căng thẳng đáng kể. Theo một nghiên cứu sử dụng công cụ đánh giá tiêu chuẩn Holmes-Rahe Life Stress Inventory, việc thay đổi công việc trung bình tạo ra khoảng một phần ba mức độ căng thẳng so với mất đi người bạn đời, bằng một nửa so với ly hôn, tương đương với mất đi một người bạn thân, và nhiều hơn 50% so với việc từ bỏ hút thuốc. Không có gì ngạc nhiên khi những người bình thường với công việc ổn định thường ngần ngại từ bỏ, ngay cả khi trải nghiệm công việc của họ không mấy tốt đẹp.
Con người thường chống lại những thay đổi lớn trong cuộc sống, chẳng hạn như tìm kiếm một công việc mới, một phần vì lý do sinh học. Ví dụ, não bộ hoạt động hiệu quả hơn và tiêu tốn ít năng lượng hơn khi có thể dựa vào trí nhớ đã được củng cố—khi nó không phải xử lý quá nhiều thông tin mới. Một giả thuyết trong lĩnh vực thần kinh học cho rằng đây là lý do tại sao một số người bảo thủ và khép kín; đồng thời, nó cũng giải thích sự chống đối của con người đối với cái mới—tại sao họ có thể ngần ngại học những kỹ năng công việc mới, làm quen với một nhóm đồng nghiệp mới, tìm cách hòa hợp với một sếp mới, hoặc tìm ra một lộ trình đi làm nhanh hơn.
Các nhà tâm lý học đã nghiên cứu đặc điểm của những người ngại từ bỏ công việc nhất. Đúng như dự đoán, điều này thường xảy ra với những người có tính cách ngại rủi ro. Ví dụ, trong một nghiên cứu năm 2015 về nhân viên ngành công nghệ thông tin tại Đức, các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng ngay cả khi những nhân viên này đều có ý định nghỉ việc như nhau, những người kháng cự sự thay đổi chỉ có khả năng nghỉ việc bằng khoảng một phần ba so với những người sẵn sàng thay đổi.
Cha tôi, người đã qua đời, thuộc nhóm những người ngại thay đổi này. Tôi vẫn nhớ có lần ông xem danh sách tuyển dụng cho ngành nghề của mình và nói: “Ta rất muốn ứng tuyển vào một trong những công việc này.” “Vậy sao ba không làm thế?” tôi hỏi. Ông nhìn tôi như thể tôi vừa nói điều gì điên rồ. Nhưng cha tôi còn có một đặc điểm khác, điều này giải thích rõ hơn lý do ông ngần ngại thay đổi công việc: tính cẩn trọng cao. Các nhà tâm lý học năm 2016 đã đưa ra giả thuyết rằng những người có đặc điểm tính cách tích cực này thường đặc biệt ngại bị coi là những người hay nhảy việc và có xu hướng tận dụng tối đa công việc hiện tại mà họ đang có.
Trước sự chống đối như vậy, điều mọi người thực sự muốn biết là liệu việc thay đổi công việc, dù mang lại nhiều xáo trộn và bất định, có khả năng dẫn đến hạnh phúc hơn hay không. Câu trả lời là có thể. Tất nhiên, quyết định cuối cùng phụ thuộc vào mức độ khổ sở mà bạn cảm thấy ở công việc cũ và chất lượng của công việc mới. Nhưng như tôi đã viết trong một bài trước đây, theo một nghiên cứu, những người thay đổi công việc thường đánh giá mức độ hài lòng với vị trí họ rời bỏ là 4.5 trên thang điểm từ 1 đến 7. Công việc mới đạt mức 6 trong sáu tuần đầu tiên, nhưng mức này thường giảm dần trong sáu tháng tiếp theo, xuống khoảng 5.5. Tuy nhiên, mức tăng ròng dài hạn thêm một điểm hài lòng vẫn là một cải thiện đáng kể.
Điều thú vị hơn nhiều đối với những “Gregor Samsa” trong lực lượng lao động là điều gì xảy ra nếu bạn không từ bỏ công việc của mình. Mặc dù bạn có thể yên tâm rằng mình sẽ không biến thành một con gián, nhưng sự không hài lòng mãn tính trong công việc đã được chứng minh qua nghiên cứu là có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe tinh thần. Trong một nghiên cứu năm 2019 về công chức Nhật Bản, các nhà tâm lý học đã xem xét tác động của sự bất mãn trong công việc đối với tâm trạng của người lao động một năm sau khi họ báo cáo về tình trạng này. Kết quả cho thấy sự không hài lòng trong công việc có liên quan đáng kể đến chứng trầm cảm khi được kiểm tra lại sau một năm.
Không có gì ngạc nhiên khi chất lượng công việc của một người cũng bị ảnh hưởng. Các nhà nghiên cứu về khái niệm “sự gắn bó ngoài công việc” (off-the-job embeddedness) -khi một người ở lại một công việc cụ thể vì các yếu tố ngoại cảnh như sự tiện lợi cho trường học của con cái hoặc vị trí nhà ở – đã phát hiện vào năm 2017 rằng hành vi này làm giảm hiệu suất và cam kết trong công việc, đồng thời gia tăng tình trạng nghỉ làm.
Nếu thị trường lao động Mỹ đang trong tình trạng suy thoái, những lo lắng của bạn về việc nghỉ việc có thể hoàn toàn hợp lý. Tuy nhiên, trong điều kiện hiện tại, bạn có thể muốn tìm cách đối mặt với nỗi lo lắng của mình và dũng cảm bước ra khỏi vùng an toàn. Cách tốt nhất để làm điều này là bắt đầu bằng việc nhận ra rằng lo lắng chính là một dạng nỗi sợ hãi không có trọng tâm. Để đưa ra quyết định đúng đắn trong một tình huống không chắc chắn với ít lo âu hơn, bạn cần tập trung chú ý vào lý do cụ thể khiến bạn không hài lòng và điều bạn thực sự mong muốn thay thế. Bằng cách này, toàn bộ quá trình chuyển đổi công việc sẽ trở nên ít mơ hồ và đáng sợ hơn.
Một hướng dẫn hữu ích để thực hiện điều này đến từ đồng nghiệp của tôi tại Harvard, Ethan Bernstein, cùng các đồng tác giả Michael B. Horn và Bob Moesta. Cuốn sách mới của họ, Job Moves, ghi lại trải nghiệm của hàng trăm người đã thay đổi công việc và chỉ ra rằng những quyết định này chủ yếu được thúc đẩy bởi một trong bốn “nhiệm vụ tìm kiếm.” Sự không hài lòng chính của bạn với công việc hiện tại có thể nằm trong hệ thống này—và một trong những nhiệm vụ tìm kiếm của họ có thể là cách bạn nên đánh giá một cơ hội mới.
Nhiệm vụ 1: Thoát ra.
Công việc của bạn cảm thấy như một ngõ cụt, và tương lai của bạn trông chẳng khác gì cuộc sống của một con gián. Điều này có thể do bạn không thấy có cơ hội thăng tiến hay thay đổi, bao gồm cả việc phải làm việc dưới một người sếp khiến sự phát triển trở nên bất khả thi. Mục tiêu ở đây là tìm một công việc mới mà bạn tin rằng mình có thể được hỗ trợ và thách thức để phát triển. Khi phỏng vấn cho một vị trí, hãy đặc biệt hỏi về những cơ hội này để đảm bảo công việc phù hợp với kỳ vọng của bạn.
Nhiệm vụ 2: Giành lại quyền kiểm soát.
Vấn đề ở đây là bạn không có tiếng nói trong cách mình làm việc. Ẩn dụ động vật học trong trường hợp này ít giống con gián, mà giống một con chuột hamster hơn. Thông thường, điều này phản ánh một văn hóa công ty cứng nhắc hoặc một người sếp quá kiểm soát. Mục tiêu của bạn trong quá trình tìm kiếm công việc mới là tìm được một vị trí cho phép bạn có nhiều quyền tự quyết hơn về cách, thời gian, và nơi bạn làm việc.
Nhiệm vụ 3: Khôi phục sự đồng điệu.
Sự bất mãn của bạn có thể xuất phát từ việc bị hiểu lầm, thiếu tôn trọng hoặc không được đánh giá cao. Đây hầu như luôn là vấn đề liên quan đến quản lý và cực kỳ phổ biến. Theo Harvard Business Review, 54% người lao động Mỹ cho biết họ không nhận được đủ sự tôn trọng từ sếp của mình. Để tìm được một công việc mới phù hợp và tốt hơn, bạn không chỉ nên đánh giá quản lý tiềm năng của mình trong buổi phỏng vấn, mà còn nên trò chuyện với các nhân viên trong tổ chức. Khi làm điều này, hãy đảm bảo hỏi cụ thể liệu tổ chức đó có xây dựng được văn hóa tôn trọng và ghi nhận thành tựu hay không.
Nhiệm vụ 4: Tiến bước tiếp theo.
Trong trường hợp này, sự bất mãn với công việc không phải do lỗi của nhà tuyển dụng; đơn giản là bạn đã vượt qua giới hạn của công việc hoặc con đường sự nghiệp cũ. Nhận thức này thường xuất hiện khi bạn đạt đến một cột mốc quan trọng trong cuộc đời, chẳng hạn như khi bước sang tuổi 50 hoặc khi con cái rời tổ. Dấu hiệu rõ ràng nhất ở đây là cảm giác buồn chán âm ỉ với hiện trạng. Để nhận biết điều này, bạn cần có sự tỉnh táo và nhạy cảm: Hãy lắng nghe cảm giác từ bên trong để xác định các lựa chọn khác biệt và phù hợp hơn.
Các tác giả của Job Moves khuyến khích độc giả của mình ghi nhớ một điểm đặc biệt quan trọng khi thay đổi công việc: Hãy tìm kiếm sự cải thiện, không phải sự hoàn hảo. Khi cảm thấy bế tắc trong cuộc sống, rất dễ để xem việc thay đổi công việc như một “phép chữa bách bệnh” cho mọi rắc rối của bạn. Tuy nhiên, thực tế hiếm khi đơn giản như vậy. Như đã đề cập trước đó, kịch bản thực tế là trong năm đầu tiên sau khi đổi việc, mức độ hài lòng của bạn sẽ tăng từ 4.5 lên 5.5, chứ không phải đạt ngay mức 7 trên thang đo hài lòng. Một công việc mới sẽ không giải quyết được các vấn đề hôn nhân của bạn, cũng không giúp tôi mọc tóc.
Bạn cũng nên kỳ vọng rằng sẽ có một số điều không như ý trong vị trí mới—ví dụ, một công việc tốt hơn có thể đồng nghĩa với những yêu cầu cao hơn.
Khi suy nghĩ kỹ, việc tìm được một công việc hoàn hảo theo mọi khía cạnh thực sự sẽ khá siêu thực. Giống như việc biến thành một con gián vậy.
(Arthur C. Brooks/Theatlantic)
