Trên mạng xã hội, Việt Nam có rất nhiều chuyên gia giỏi tất cả các lĩnh vực, từ các vấn đề thế giới cho tới trong nước, từ chuyện ngoại giao, quốc phòng cho tới phát triển kinh tế, giáo dục, từ biến đổi khí hậu cho tới trí tuệ nhân tạo.v.v…
Mới đây thôi ngay sau cuộc cãi vã tay ba trong phòng bầu dục ở Nhà trắng, tôi được đọc nhiều bình luận mổ xẻ phong phú các khía cạnh khác nhau của vấn đề. Hay ở chỗ là cùng một sự việc, cùng một diễn biến nhưng đứng ở bên nào cũng nói được, không ai chịu ai. Một vẻ đẹp rất mạng xã hội!
Nhưng, có một điều khiến tôi suy nghĩ là, các chuyên gia nhà mình ít chuyển hóa trí lự của họ thành những kiến giải, đề xuất ra tấm ra món. “Chém” vài nhát trên Facebook thế thôi chứ hiếm có những gì dày dặn, công phu.
Tôi nói là hiếm chứ không phải không có. Một trong những đề xuất chiến lược hiếm có mà tôi đọc được trên Facebook là “Kế hoạch Ba Đình” của PGS.TS Nguyễn Ái Việt (Aiviet Nguyen). Xin được giải thích ngay để quý vị không thắc mắc khi đọc tên gọi của bản kế hoạch này: Đây là công trình nghiên cứu của một cá nhân về chiến lược phát triển khoa học công nghệ cho Việt Nam.
Lâu nay chúng ta quen với các kế hoạch, chiến lược vĩ mô do nhà nước làm, ít khi biết tới chiến lược về một lĩnh vực gì đó rộng lớn do một cá nhân viết ra. Trong khi đó, ở nước ngoài, chuyện cá nhân hay nhóm cá nhân (thinktank) đề xuất chiến lược quốc gia là hết sức bình thường.
Chính sách đối ngoại, chiến lược lớn của Mỹ trong nhiều năm được xây dựng trên cơ sở những tác phẩm của các nhà tư tưởng chiến lược như “Va chạm giữa các nền văn minh” của Samuel Huntington và “Tận cùng của lịch sử” của Francis Fukuyama. Tư tưởng trong các bộ sách này cũng được manh nha và đúc kết từ các thảo luận trong các khuôn viên đại học, tranh luận trên các phương tiện truyền thông đại chúng trước khi định hình thành chính sách cụ thể.
Ở Trung Quốc, thế giới đã biết đến Vương Hỗ Ninh là nhà chiến lược đứng bên cạnh 3 thế hệ lãnh đạo cao nhất. Có thể nói ở góc độ nào đó, “bộ óc” của Vương là sự đảm bảo cho các chiến lược lớn của Trung Quốc dù chuyển đổi qua các đời lãnh đạo khác nhau song vẫn có sự thống nhất tổng thể, liền mạch.
PGS.TS Nguyễn Ái Việt tâm sự ông đã phải suy nghĩ rất nhiều với không ít băn khoăn trước khi cầm bút viết “Kế hoạch Ba Đình” vào năm 2021. Trong môi trường dư luận và truyền thông thị phi ồn ào ở Việt Nam lâu nay, ôm đồm những việc viển vông dễ mang tiếng. Nhưng rồi ông thấy vinh nhục cá nhân đâu có nghĩa lý gì trước những mối lo của đất nước, và quyết định dành thời gian, tâm sức để làm trách nhiệm của một trí thức.
Là một nhà khoa học giỏi, TS Nguyễn Ái Việt có thể sống cuộc đời êm ấm ở nước ngoài, nhưng ông đã quyết định từ bỏ mức lương cao tại Mỹ để về gắn bó với khoa học công nghệ nước nhà. Hành trình sự nghiệp của ông, có việc thành công, có việc thất bại, như “đốt” cả triệu đô để làm phần mềm dịch thuật cạnh tranh với Google Translate, hay làm tổ trưởng tổ đàm phán của Chính phủ Việt Nam với Microsoft về bản quyền phần mềm…, giúp ông có những trải nghiệm để thấm thía phát triển khoa học công nghệ và đào tạo nhân lực là hai mặt của cùng một vấn đề có thể đưa Việt Nam thoát khỏi đói nghèo và lạc hậu.
Nhân dịp quyết sách về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia vừa được ban hành, tôi hân hạnh có cuộc trò chuyện với TS Nguyễn Ái Việt, để lắng nghe câu chuyện cuộc đời của một nhà khoa học và những đề xuất tâm huyết của ông.
Võ Văn Thành
