Nhà thơ Lưu Quang Vũ trong bài thơ “Trung Hoa” viết vào năm 1974 có những câu gai góc. Tất nhiên cần đặt những câu thơ này vào bối cảnh lịch sử cụ thể cách đây nửa thế kỷ để cảm nhận.
“Trong chiêng trống, tiếng loa gào thét
Chín trăm triệu người ồn ào mà nín lặng
Trung Hoa muốn gì
Nhân dân đi về đâu?”
Nửa thế kỷ đã trôi qua. Dân số Trung Quốc hiện nay 1,4 tỷ. Với quy mô nền kinh tế sẽ vượt 140 nghìn tỷ Nhân dân tệ (làm tròn số là hơn 19 nghìn tỷ USD) trong năm 2025 này, GDP bình quân đầu người của Trung Quốc tính ra gần 14.000 USD/người/năm.
Dù còn khoảng cách khá xa so với Mỹ (hơn 30 nghìn tỷ USD), nhưng Trung Quốc đang giữ vững vị thế là nền kinh tế đứng thứ 2 trên thế giới về quy mô. Các nền kinh tế xếp sau có khoảng cách khá xa: Đức, gần 5 nghìn tỷ USD; Ấn Độ và Nhật Bản, cùng hơn 4 nghìn tỷ USD.
Xét về quy mô thì nền kinh tế Trung Quốc hiện nay tương đương với toàn bộ khối EU với 27 nước và dân số 450 triệu người – gần 20.000 tỷ USD.
Những phân tích “Trung Quốc đi về đâu?” đã được các chuyên gia quốc tế bàn ngược, bàn xuôi mấy chục năm qua. Báo chí thế giới đăng đủ mọi loại dự báo khác nhau.
Thực tế cho thấy họ đã và đang đi lên. Còn sắp tới thế nào thì… xin xem hồi sau sẽ rõ.
Ngày 3/9/2025, ông Tập Cận Bình trong bộ đại cán – trang phục truyền thống của các nhà lãnh đạo Trung Quốc – đã chủ trì cuộc duyệt binh cho thấy một Trung Quốc hiện đại hóa hàng đầu thế giới về khí tài quân sự. Lần đầu tiên họ công bố lực lượng chiến lược trên bộ, trên biển và trên không với tư cách là “bộ ba hạt nhân”, gồm: tên lửa tầm xa phóng từ trên không JingLei-1, tên lửa liên lục địa phóng từ tàu ngầm JuLang-3, tên lửa liên lục địa phóng từ mặt đất DongFeng-61 và tên lửa liên lục địa phóng từ mặt đất DongFeng-31 loại mới.
Nhưng, nói về Trung Quốc ngày nay mà chỉ đề cập khí tài thì rất không đầy đủ.
Kế hoạch “Made in China 2025 – Sản xuất tại Trung Quốc năm 2025” được khởi xướng vào năm 2015, nhằm mục đích định hướng quá trình hiện đại hóa công nghiệp, bao gồm việc thay thế công nghệ nước ngoài bằng công nghệ đổi mới phát triển ở đại lục. Lúc kế hoạch này mới được công bố, cũng đủ loại dự báo rằng nó sẽ thất bại. Sau 10 năm, thực tế là “Made in China 2025” đã góp phần tạo đột phá và thay đổi bộ mặt “công xưởng” Trung Quốc.
Cách đây không lâu, thế giới ngạc nhiên khi Trung Quốc công bố mô hình trí tuệ nhân tạo DeepSeek. Nhưng thành tựu này không phải tự nhiên mà có.
Kể từ năm 2011, số lượng đơn đăng ký bằng sáng chế của Trung Quốc đã đứng đầu thế giới. Đặc biệt, kể từ năm 2017, Trung Quốc đã công bố nhiều bằng sáng chế về trí tuệ nhân tạo sinh tạo hơn tổng số của tất cả các quốc gia khác cộng lại. Vào năm 2023, các nhà nghiên cứu Trung Quốc là tác giả của khoảng 23% tổng số bài báo khoa học đã xuất bản về AI — nhiều hơn người Mỹ (9%) và người châu Âu (15%).
DeepSeek chỉ là một trong số hàng loạt tập đoàn lớn và công ty khởi nghiệp đang phát triển AI ở Trung Quốc. Vào đầu tháng 9 này, cổ phiếu của Alibaba tăng hơn 19% (giúp giá trị vốn hóa của công ty tăng thêm 50 tỷ đô la) sau khi báo cáo doanh thu từ AI tăng vọt.
Ở mức độ nào đó, có thể nói Trung Quốc đang chuyển đổi trở thành một cường quốc công nghệ cao.
Tháng 7 năm nay, họ đã ra mắt mẫu tàu maglev siêu tốc tại Bắc Kinh, với tốc độ tối đa thiết kế lên tới 600 km/h. Loại tàu này hứa hẹn giảm đáng kể thời gian di chuyển, ví dụ giữa Bắc Kinh và Thượng Hải, từ khoảng 5h30 phút hiện nay xuống còn chỉ 2h30 phút.
Ngoài ra. Trung Quốc đang thử nghiệm mẫu CR450, thuộc thế hệ tàu cao tốc mới, để vận hành thương mại ở tốc độ 400km/h.
Mạng đường sắt tốc độ cao Trung Quốc hiện là lớn nhất thế giới, với tổng chiều dài sắp chạm đến 50.000km. Họ đang mở rộng đồng thời công nghệ với cả tàu bánh truyền thống tốc độ cực cao lẫn tàu maglev siêu tốc.
Về công nghệ hạt nhân dân dụng, Trung Quốc đang phát triển và chuẩn bị xây dựng các nhà máy điện hạt nhân với nhiều công nghệ tiên tiến nhất thế giới, đặc biệt là phản ứng nhanh thế hệ IV, công nghệ chống tan chảy thụ động, và nhà máy lai fission–fusion.
Dự án CFR-1000 cho thấy Trung Quốc đã tiến vào giai đoạn sẵn sàng đưa vào vận hành thương mại các lò phản ứng nhanh thế hệ mới sau năm 2030.
Trong lĩnh vực bán dẫn, mới đây Tập đoàn sản xuất bán dẫn quốc tế Trung Quốc (SMIC) đã sản xuất được chip 7 nanomet trong bối cảnh không có những thiết bị sản xuất tiên tiến nhất do rào cản chiến tranh thương mại.
Tất nhiên, những bước tiến công nghệ của Trung Quốc không phải là câu chuyện thành công hoàn hảo. Bất chấp những tiến bộ đáng kể, vẫn tồn tại một khoảng cách công nghệ giữa Trung Quốc với Mỹ nói riêng và phương Tây nói chung, một khoảng cách được cho không thể thu hẹp chỉ trong một thập kỷ.
Một chỉ số do các nhà nghiên cứu tại Harvard công bố tháng 6/2025 đã xếp hạng 25 quốc gia trong 5 lĩnh vực: AI, chất bán dẫn, công nghệ sinh học, vũ trụ và công nghệ lượng tử. Mỹ thống trị bảng xếp hạng, nhưng Trung Quốc đang bám đuổi và đã vượt mặt châu Âu trong nhiều công nghệ trọng yếu, mới nổi (xem biểu đồ).
Nghiên cứu của Harvard cho thấy sự trỗi dậy của Trung Quốc diễn ra nhanh chóng và đồng bộ. Nỗ lực phát triển AI của nước này tập trung vào ứng dụng thực tiễn hơn là những đột phá lý thuyết.
Từ người máy đến máy tính lượng tử, Trung Quốc đang muốn định hình lại nền kinh tế của họ – và dẫn đầu thế giới về công nghệ thế hệ tiếp theo. Giai đoạn tiếp theo của quyền lực toàn cầu có thể được quyết định bởi chính những công nghệ này.
Các cụ ngày xưa dạy “biết người, biết ta”. Với hàng xóm thì lại càng nên như vậy.
Võ Văn Thành
